Süni intellekt bakteriyaları məhv edə bilən virusları formalaşdırmağı öyrənib

Elm & Texnologiya

18.09.2025

Emil

Süni intellekt ilk dəfə olaraq həqiqətən işləyən viruslar formalaşdıra biləcəyini sübut edib. Stenford və Arc Institute alimləri bu sahədə bir irəliləyiş barədə məlumat veriblər. Generativ model təkcə mümkün mutasiyaları proqnozlaşdırmayıb, həm də bakteriofaqların tam genomlarını yaradıb. Onların sintetik versiyaları isə bağırsaq çöpü E. coli-ni uğurla yoluxdurub. Bu kəşf göstərir ki, süni intellekt təkcə mövcud həlləri kopyalamaqla kifayətlənmir, həm də işlək genlərə və düzgün ardıcıllığa malik canlı orqanizmlərin tam arxitekturasını qura bilir. Təcrübə üçün tədqiqatçılar Evo-model adlanan sistemi 2 milyon faqin genomu əsasında öyrədiblər. Sistem genetik dəstin yaşama qabiliyyətini təmin edən qanunauyğunluqları aşkar etməyi öyrənib və müstəqil şəkildə yeni kombinasiyalar təklif edib: genləri artırıb və ya azaldıb, onların ardıcıllığını dəyişib və sekvensləri yenidən yığıb.

Alınmış DNT zəncirləri sintez olunaraq bakteriyalara yerləşdirilib. Nəticə isə klassik yoluxma əlaməti olub - bakteriyanın üzərində virusun hüceyrələrin içində çoxalaraq onları məhv etməyə başladığını göstərən xarakterik ləkələr əmələ gəlib. Bütöv genomların layihələndirilməsi müasir biologiyanın ən çətin tapşırıqlarından biridir. İstənilən təsadüfi ardıcıllıq demək olar ki, həmişə yaşamağa yararsız olur, çünki yüzlərlə faktoru nəzərə almaq lazımdır: promotorlar, oxunma çərçivələri, kodlaşdırıcı sahələr, qablaşdırma qaydaları və genlərin qarşılıqlı təsiri. Əvvəllər belə təcrübələr illərlə vaxt aparır və nəhəng resurslar tələb edirdi, lakin burada süni intellekt tapşırığın öhdəsindən dəfələrlə daha sürətli gəlib və əslində yeni bir genetik konstruksiya üsulu yaradıb. Qısamüddətli perspektivdə bu kəşf faqoterapiyanın - bakteriyaları seçici şəkildə məhv edən viruslarla infeksiyaların müalicəsinin inkişafına yol açır.

Bu texnologiya antibiotiklərə davamlılıqla mübarizədə açar rolunu oynaya bilər. Bundan əlavə, oxşar modellər gen terapiyası və biotexnoloji tətbiqlər üçün vektorların hazırlanmasını da sürətləndirə bilər. Lakin potensialla yanaşı ciddi risklər də mövcuddur. Hüceyrəvi orqanizmlərə qədər miqyaslandırma hələ mümkün deyil. E. coli-nin genomu bakteriofaqın genomundan 1000 dəfə böyükdür və yalnız sintetik DNT ilə hüceyrəni işə salmaq bu anda real deyil. Bununla belə, süni intellektin işlək virus yaratmağı bacarması faktı elmi ictimaiyyət qarşısında yeni biotəhlükəsizlik sualları doğurur. Tədqiqatın müəlliflərindən biri, tələbə Samuel King açıq şəkildə bildirib: “Bu texnologiyanın böyük potensialı var. Amma çiçək və ya qarayara kimi təhlükəli viruslarla istənilən təcrübələr ciddi narahatlıq doğurur”. Məhz buna görə də layihə ətrafında müzakirələr başlayıb. Yeni alətləri inkişaf etdirmək, eyni zamanda onlara nəzarəti qorumaqla sui-istifadənin qarşısını necə almaq olar?

Paylaş

artificial intelligence

Bənzər xəbərlər